کریدور شمال - جنوب : دیدگاه ژئوپلیتیک اتصال روسیه، ایران و هند

هرچنـد پروژه‌هـای ترانزیتـی، خـود برنامه‌هایـی اقتصـادی هسـتند و طبیعتـاً بایـد از منطـق اقتصـادی پیـروی کننـد. بـا ایـن حـال ماهیـت ارتباطی-جغرافیایـی ایـن برنامه‌هـای تجـاری و منطـق اقتصـادی مبتنـی بـر وابسـتگی متقابـل نهفتـه در آن در مقیـاس کلان بین‌المللـی قابـل جداسـازی از سیاسـت، اسـتراتژی و ژئوپلیتیـک نیسـت. اگـر کمربنـد و راه دارای ابعـاد ژئوپلیتیکـی اسـت، حتمـاً میتـوان بـه گـذرگاه اقتصـادی شـمال – جنوب نیـز از ایـن زاویـه نـگاه کـرد. بدیهـی اسـت کـه ایـن امـر بـه معنــای کمرنــگ کــردن منطــق اقتصــادی ایــن برنامه‌هــا نیســت. بــا ایــن حــال بــدون در نظــر گرفتــن محتــوای ژئوپلیتیکـی، فهـم نیـات و منافـع بازیگـران ممکـن نخواهـد بـود. بـا توجـه بـه اینکـه هنـد، روسـیه و ایـران مهمتریـن بازیگـران گـذرگاه اقتصـادی شـمال جنـوب هسـتند. در ایـن بخـش بـه تفکیـک در مـورد اهـداف و منافـع ژئوپلیتیکـی ایـن بازیگـران در گـذرگاه اقتصـادی شـمال-جنوب خواهیـم پرداخـت.

هند

هند، با جمعیت و اقتصاد بزرگ و رو به رشد، به یکی از قدرت‌های اقتصادی برتر جهان تبدیل شده است. این امر باعث افزایش تقاضای هند برای منابع انرژی و بازارهای جدید شده و لذا هند به دنبال منابع انرژی خارجی و گسترش نفوذ منطقه‌ای خود. به‌ویژه در آسیای مرکزی و مقابله با بنیادگرایی اسلامی است. همسایگی با چین نیز چالش‌های ژئوپلیتیکی جدیدی را برای هند به وجود آورده است. پروژه کریدور شمال-جنوب در این راستا، برای تامین انرژی و مبارزه با تروریسم از اهمیت ویژه‌ای برای هند برخوردار است.

منافع استراتژیک هند

هند با روسیه روابط استراتژیک و نزدیک دارد که از دوران جنگ سرد آغاز شده است. این روابط به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، اهمیت بیشتری یافته است. هند با حفظ روابط خود با روسیه، به تأمین نفت و گاز از این کشور ادامه می‌دهد و در عین حال کالاهای خود را به روسیه صادر می‌کند. کاهش 82 درصدی ارزش صادرات روسیه به اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر، هند و روسیه را به استفاده از ظرفیت‌های تجارت دوجانبه ترغیب کرده است. دسترسی زمینی هند به روسیه از مسیر کریدور شمال-جنوب نیز به تقویت این روابط کمک می‌کند.این رویدادها می‌تواند به افزایش امنیت انرژی هند و تقویت موقعیت روسیه در این زمینه منجر شود.

روسیه

این گذرگاه یک آرزوی استراتژیک تاریخی برای روسیه از زمان پتر کبیر محسوب می‌شود و موجب اتصال به آب‌های گرم می‌گردد. همچنین، این مسیر ارتباطات منطقه‌ای را در اوراسیا و آسیای مرکزی به خلیج فارس و اقیانوس عمان متصل می‌کند و نقش مکملی برای گذرگاه‌های شرقی-غربی ایفا می‌کند. به علاوه، با تأکید بر دو نهاد عمده همچون سازمان همکاری‌های شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا. گذرگاه شمال-جنوب به‌عنوان یک بخش کلیدی در استراتژی‌های ژئوپلیتیکی روسیه و تسهیل انتقال کالا و سرمایه در منطقه به شمار می‌رود.

منافع استراتژیک روسیه

روابط روسیه و اتحادیه اروپا به پایین‌ترین سطح رسیده و بحران اوکراین به چالش‌هایی برای اقتصاد روسیه و کاهش درآمدهای این کشور منجر شده است. همچنین، روابط تجاری و سرمایه‌گذاری روسیه با کشورهای اروپایی به شدت تحت تأثیر قرار گرفته و روسیه به دنبال یافتن شرکای جدید، از جمله چین و کشورهای بریکس. برای جبران این خسارات است. صادرات روسیه به کشورهایی مانند هند، چین و ترکیه حداقل ۵۰ درصد افزایش یافته و امارات متحده عربی به عنوان مرکزی برای تجارت روسیه با نظام اقتصادی جهانی تبدیل شده است.روسـیه بزرگ‌ترین کشور جهان است که به‌طور تاریخی در ساختار ژئوپلیتیکی خود، به سمت شرق و غرب متمایل شده است.

 این کشور در پی مسدود شدن مسیر غرب، نیازمند بازتعریف الگوهای ژئواسـتراتژیک خود و توجه به همسایگی با چین به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد در حال رشد است. در حالی‌که روسیه با کشورهایی مانند هند و کشورهای خاورمیانه مرز مشترکی ندارد، گذرگاه شمال – جنوب می‌تواند فرصت‌هایی برای بهبود وضعیت ژئواکونومیک و بازیابی از بحران اقتصادی ناشی از جنگ اوکراین فراهم کند.