تحولات لجستیک و اهمیت آن در اقتصاد: وضعیت حمل‌ و نقل ایران

حمل و نقل ریلی یکی از شاخص‌های مهم توسعه کشورها است. نسبت میزان خطوط ریلی به جمعیت (سرانه خط ریلی) در طبقه‌بندی کشورها مورد توجه قرار می‌گیرد. اهمیت حمل و نقل ریلی، به ویژه در کشورهای توسعه‌یافته. در مبادلات اقتصادی جهانی قابل توجه است. به‌ویژه برای کشورهای محصور در خشکی مانند ایران. ایران به دلیل موقعیت استراتژیک خود در میان کشورهای آسیای میانه و اروپای شرقی، و قرارگیری بر سر چهار راه ریلی جهان، همیشه نیازمند توسعه شبکه ریلی خود بوده است. کشورها به مزایای بلندمدت حمل و نقل ریلی پی برده و اهمیت آن را درک کرده‌اند.

مزایا

• سرعت متوسط بالا برای سفرهای بین ۸۰ تا ۴۸۰ کیلومتر
• ‌‌‌‌در اکثر موارد از مرکز شهر به مرکز شهر میرود، و زمان سفر کاهش می‌یابد.
• از فضای زمین استفاده بهینه ای دارد و مسافر و بار بیشتری را جابجا می‌کند.
• عموم مردم راه‌آهن را از نظر بصری و آلودگی فیزیکی کمتر برای محیط‌‌ زیست مضر می‌دانند.
• ظرفیت حمل و نقل راه آهن به مراتب بیشتر و مقرون به صرفه‌تر از حمل و نقل جاده است.
• از نظـر اسـتفاده انـرژی انعطافپذیـر و کارآمـد اسـت. اسـتفاده از کشـش الکتریکـی، اتـکای راه آهـن بــه نفــت را از بیــن می‌بــرد.

• راه آهن برای حمل محموله‌های خطرناک مناسبتر است.
• پنانسیل بالایی برای اتوماسیون کامل شبکه ریلی (قطارهای بدون راننده) دارد.
• حمل و نقل زمینی کمترین آسیب از تأثیر آب و هوای بد می‌بیند.
• سفرهای ریلی از ایمنی بیشتری نسبت به سفرهای جادهای برخوردار است.

نقاط ضعف

• تــوان مالــی هــر شــبکه ریلــی در برابــر رکــود فعالیت‌هــای اقتصــادی آســیب پذیــر اســت. در دوران رکــود، حجــم ترافیــک بــا اســتفاده از سیســتم ممکــن اســت بــه شــدت کاهــش یابــد. در حالــی کــه هزینــه‌هــای ثابــت بهــره بــرداری از زیرســاخت هــا باقــی خواهــد مانــد. زیــرا راه آهــن دارای یــک زیرســاخت ثابــت و بنابرایــن غیرقابــل انعطــاف اســت. از نظــر اقتصــادی در برابــر تغییــرات عمــده. در فعالیــت هــای صنعتــی و اجتماعــی یــک منطقــه جغرافیایــی معیــن آســیب پذیــر اســت.

• راه آهــن بــرای بهرهمنــدی از مزایایــش نیــاز بــه اتصــال بــه ســایر روشهــای حمــل و نقــل مثــل کشــتی، جــادها و هوایــی اســت کــه همیشــه برقــرار نیســت.

• بـه عنـوان یـک فعالیـت کاربـر محور، اغلـب دارای اتحادیـه کارگـری اسـت. در مـواردی کـه اختلالاتـی از جانــب اتحادیــه رخ دهــد ایــن فعالیــت بســیار آســیب‌پذیر اســت.

وضعیت فعلی

حمل و نقل ریلی ایران به دلیل انحصار دولتی، عدم رقابت، و فقدان مشتری‌محوری. پیشرفت چندانی نداشته است. این امر در رتبه جهانی ایران در حمل و نقل ریلی. (رتبه‌های پایین در شاخص‌هایی مانند طول خطوط به ازای هر فرد و مساحت کشور و تعداد واحدهای حمل) و بهره‌وری پایین واگن‌های باری (نسبت به کشورهایی مانند چین، روسیه و هند) مشهود است. سهم حمل و نقل ریلی در حمل بار کل نیز بسیار پایین است (حدود ۱۰ درصد در مقابل بیش از ۳۰ درصد در چین و هند و ۹۰ درصد در روسیه). با وجود نرخ‌های پایین حمل و نقل، این امر تاثیری در افزایش تقاضا نداشته است. در کل، وضعیت حمل و نقل ریلی ایران بسیار نیازمند اصلاحات اساسی است.