بررسی تحولات لجستیک
نگاهی به تحولات لجستیک
تحولات لجستیک
تحولات لجستیک و اهمیت آن در اقتصاد: لجستیک از دیروز تا امروز
لجستیک پیشرفته و کارآمد یکی از عناصر کلیدی در توسعه اقتصادی کشورهاست و به عنوان پشتیبان فعالیت‌های تجاری و تولیدی عمل می‌کند. این فعالیت‌ها شامل جابجایی فیزیکی کالاها و خدمات مرتبط با آن‌هاست که به اشتغال، تولید و مصرف کمک می‌کند. توسعه خدمات لجستیک به عنوان بخشی حیاتی از اقتصاد ملی، ارتباط نزدیکی با رشد اقتصادی کشورها دارد. هزینه‌های لجستیک تأثیر زیادی بر سایر بخش‌ها نظیر کشاورزی و صنعت دارد و کشورهای در حال توسعه به دلیل صادرات و واردات کالاهای حجیم و گران‌قیمت، بهینه‌سازی لجستیک را ضروری می‌دانند تا هزینه‌های حمل و نقل را کاهش دهند و وابستگی‌های اقتصادی خود را کم کنند. در این رشته پست به مبانی، تاریخچه و تحولات لجستیک و اهمیت آن در اقتصاد ایران میپردازیم. در اولین پست از این مجموعه، به مبانی لجستیک و تاریخچه آن میپردازیم.
شاخص عملکرد لجستیک (LPI)
لجستیک به عنوان مجموعه‌ای از فعالیت‌های حمل و نقل، انبارداری و خدمات نگهداری تعریف می‌شود و برای تعیین اهمیت آن باید به فرابخشی بودن لجستیک توجه کرد. شاخص عملکرد لجستیک (LPI) که از سال ۲۰۰۷ به صورت دوسالانه توسط بانک جهانی محاسبه می‌شود. وضعیت خدمات لجستیکی در کشورهای مختلف را ارزیابی می‌کند. این شاخص شامل معیارهایی همچون کارایی فرآیند ترخیص کالا، کیفیت زیرساخت‌ها. سهولت ارسال محموله‌های بین‌المللی، و توانایی ردیابی کالاهاست. نتایج نشان می‌دهد کشورهای با درآمد بالا، رتبه‌های برتر لجستیک را کسب کرده‌اند و این کشورها نقش کلیدی در تنوع جهانی و زنجیره تأمین دارند.
عملکرد لجستیکی کشورها
بر اساس شاخص عملکرد لجستیک، کشورهای آلمان، سنگاپور، سوئد و دیگر کشورهای توسعه‌یافته در خدمات لجستیک وضعیت مناسبی دارند و رقابت نزدیکی در بهترین عملکردهای جهانی دارند. در مقابل، کشورهای با ضعیف‌ترین عملکرد عمدتاً در آفریقا و دارای درآمد پایین‌تری هستند.
عملکرد لجستیک کشورها به چهار گروه تقسیم می‌شود:
۱) عملکرد نامطلوب
۲) عملکرد جزئی
۳) عملکرد هماهنگ
۴) عملکرد مطلوب
گزارش‌های اخیر نشان می‌دهند که کشورهای با درآمد بالا و عملکرد لجستیک قوی. رشد اقتصادی بیشتری داشته‌اند و این شاخص با دیگر شاخص‌های اقتصادی مانند رشد تجاری و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی رابطه مستقیم دارد.
طبق شاخص LPI بانک جهانی، عملکرد لجستیکی ایران در سطح سوم و در کنار کشورهای با درآمد متوسط و پایین قرار دارد و با محدودیت‌های لجستیکی مواجه است. اکثر مطالعات انجام شده در ایران به مدیریت و مهندسی لجستیک مربوط می‌شوند و بررسی‌های اقتصادی در این زمینه محدود است. لذا، شناسایی اهمیت اقتصادی لجستیک و تحلیل خدمات لجستیکی در قالب الگوی تعادل عمومی ضروری به نظر می‌رسد.
همچنین امور لجستیک به طور مستقیم با فعالیت‌های اقتصادی مختلف مانند صنعت، کشاورزی و خدمات مرتبط است و سرمایه‌گذاری در این بخش برای تسهیل ارتباطات بین بخش‌ها ضروری است. همچنین، اهمیت سیستم حمل و نقل به عنوان یک عنصر کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مشخص شده است. به طوری که سازمان ملل طرح‌هایی برای بهبود سیستم‌های حمل و نقل در کشورهای در حال توسعه ارائه می‌دهد. در نهایت، توسعه حمل و نقل برای ارتقاء سطح زندگی و رفاه اجتماعی اهمیت دارد.
ریشه‌یابی لجستیک
واژه لجستیک به زمان‌های قدیم در امپراطوری‌های روم و یونان برمی‌گردد و به سربازانی اطلاق می‌شده که وظایف حمل و نقل تجهیزات نظامی را بر عهده داشتند. در قرن هجدهم، واژه لجستیک به طور رسمی در اصطلاحات نظامی فرانسوی وارد شد. با گذر زمان، این مفهوم گسترش یافته و تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است. اما هیچ تعریف واحدی برای پوشش همه جوانب لجستیک وجود ندارد. لجستیک به عنوان یک عملکرد متنوع و پویا، بسته به نیازها و محدودیت‌های مختلف، دستخوش تغییر می‌شود.
لجستیک در فارسی
لجســتیک در فارســی آمادگــری معنــا شــده و پشــتیبانی هــم نامیــده میشــود و دارای ابعــاد مدیریتــی، اقتصــادی،مهندسـی و نظامـی اسـت. در همیـن راسـتا امـروزه لجسـتیک مقولـه ای فرابخشـی و چندوجهـی اسـت کـه چندیـن وزارتخانــه و دســتگاه دولتــی و خصوصــی متعــددی در آن فعالیــت دارنــد. از جملــه:
وزرات راه و شهرســازی، وزارت صنعـت، معـدن و تجـارت، وزارت امـور اقتصـادی و دارایـی، وزارت ارتباطـات. وزارت جهـاد کشـاورزی، وزارت کشـور،و سـازمان برنامـه در آن دخیـل هسـتند.
پژوهشـگران، لجسـتیک را علمـی بین‌رشـته‌ای شـامل مهندسـی، اقتصـاد و تئــوری مدیریــت سازمانی قلمــداد می‌کننــد کــه ابعــاد مدیریتــی آن قوی‌تــر اســت. در همیــن راســتا لجســتیک را بخشـی از مدیریـت زنجیـره تامیـن سـازمانی در نظـر می‌گیرنـد.
فرایندهـای اصلـی مدیریـت زنجیـره تامیـن شـامل:
مدیریـت اطلاعـات، مدیریـت لجسـتیک، و مدیریـت روابـط اسـت کـه مدیریـت لجسـتیک. بخـش فیزیکـی زنجیـره تامیــن بــوده و کلیــه فعالیتهــاى فیزیکــى از مرحلــه تهیــه مــاده خــام تــا محصــول نهایــى را شــامل مى‌شــود. و بخــش نســبتا بزرگــى از فعالیتهــاى زنجیــره تامیــن را بــه خــود اختصــاص مى‌دهــد.
تعریف لجستیک
یـک تعریـف بسـیار سـاده و مختصـری کـه بـه عوامـل کلیـدی لجسـتیک اشـاره دارد ایـن اسـت:
لجستیک = مدیریت مواد + توزیع
در حالــی کــه زنجیــره تامیــن دامنــه وســیعتری از حــوزه تجــاری فــوق را پوشــش میدهــد و شــامل تامیــن مــواد اولیـه و قطعـات، و همچنیـن تحویـل محصـوالت بـه مشـتری نهایـی اسـت و لجسـتیک در حلقـه واسـط بیـن دو گـروه قـرار دارد.
بدیـن ترتیـب:
زنجیره تامین = تامین کنندگان + لجستیک + مشتریان
همچنیـن لازم بـه ذکـر اسـت کـه لجسـتیک و زنجیـره تامیـن نـه تنهـا بـا جریانهـای فیزیکـی و ذخیرهسـازی از مـواد خـام تـا توزیـع نهایـی محصـول مرتبـط اسـت. بلکـه بـه جریـان اطلاعـات و ذخیرهسـازی آن نیـز توجـه دارنـد.
در واقـع، تاکیـد زیـادی بـر اهمیـت اطلاعـات در کنـار جریـان فیزیکـی و ذخیرهسـازی می‌شـود.
ایـن سـوال کـه مناسـبترین تعریـف از لجسـتیک و نـام مرتبـط بـا آن چیسـت، همیشـه یـک سـوال جالـب اسـت.
در پاسـخ بـه آن تعاریـف زیـادی در منابـع مختلـف: کتابهـای درسـی، سـایت هـای اینترنتـی، و کتـاب هـای مرتبـط دیـده می‌شـود.
در اینجـا بـه عنـوان نمونـه چنـد تعریـف منتخـب ذکـر می‌شـود:
لجسـتیک عبـارت اسـت از…
- مدیریـت کلیـه فعالیتهایـی کـه حرکـت و هماهنگـی عرضـه و تقاضـای کالا و خدمـات را جهـت رسـیدن بـه بالاتریـن مطلوبیـت زمانـی و مکانـی تسـهیل کنـد. (هسـکتو همـکاران)
- لجســتیک مدیریــت جریــان کالاهــا و خدمــات بیــن نقطــه مبــدا و نقطــه مقصــد بــه منظــور بــرآوردن نیازهــای مشــتریان اســت. (ویکــی‌پدیــا 2020)
- مدیریـت لجسـتیک بخشـی از مدیریـت زنجیـره تامیـن است کـه بـه منظـور بـرآورده سـاختن نیازهـای مشـتریان، جریـان کارآمـد، موثـر. رو بـه جلـو و معکـوس و ذخیـره سـازی کالاهـا، خدمـات و اطلاعـات مرتبـط بیـن مبـدا و مصـرف را برنامـه ریـزی، اجـرا و کنتـرل می‌کنـد. (شـورای حرفـه‌ای مدیریـت زنجیـره تامیـن CSCMP)
- لجســتیک عبــارت اســت از قــرار دادن منابــع در زمـان مناسـب، در مـکان مناسـب، بـا هزینـه مناسـب، بـا کیفیـت مناسـب (موسسـه چارتـر لجسـتیک و حمـل و نقـل بریتانیـا)
تاریخچه تحولات لجستیک
در دهه ۱۹۵۰، سیستم‌های توزیع برنامه‌ریزی شده و منسجم وجود نداشت و تولیدکنندگان و خرده‌فروشان به طور مستقل عمل می‌کردند. در دهه ۱۹۶۰، مفهوم توزیع فیزیکی و ارتباط بین فعالیت‌های لجستیکی شناسایی شد و امکان برنامه‌ریزی و مدیریت توزیع فراهم گردید. دهه ۱۹۷۰ به توسعه مفهوم لجستیک و ادغام آن در مدیریت سازمان‌ها منجر شد. به طوری که تکنولوژی اطلاعات نقش کلیدی در بهبود فرآیندهای لجستیکی ایفا کرد. تحولات این دوره از جمله پیشرفت‌های فناوری اطلاعات، موجب کاهش هزینه‌ها و بهینه‌سازی فعالیت‌های لجستیک گردید.
روند پیشرفت
در دهه‌های گذشته، پیشرفت سیستم‌های اطلاعاتی تأثیرات مهمی بر سیستم‌های لجستیکی داشته است. این تأثیرات به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- کاهش هزینه و زمان فعالیت‌ها
از دهه ۱۹۵۰، تمرکز بر کاهش هزینه‌های توزیع و حمل و نقل افزایش یافت و از دهه ۱۹۸۰، با پیشرفت فناوری اطلاعات، امکان برنامه‌ریزی جامع‌تر و کنترل مؤثرتر فراهم شد.
- تغییر شیوه‌های انجام فعالیت‌ها
از اوایل دهه ۱۹۹۰، بحث سیستم‌های یکپارچه به طور جدی مطرح شد و این سیستم‌ها تأثیر زیادی بر کیفیت خدمات و کاهش هزینه‌ها داشتند. همچنین، طراحی مجدد فرآیندها و مهندسی مجدد نیز از اوایل دهه ۲۰۰۰ مورد توجه قرار گرفت.
این تحولات ناشی از پیشرفت‌های فناوری اطلاعات و نیاز به سیستم‌های لجستیک یکپارچه و کارآمد بود که به شناسایی و اجرای اقداماتی برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها کمک کرد.
یکپارچه‌سازی لجستیک
در دهه ۱۹۹۰، پیشرفت فناوری اطلاعات به سازمان‌ها کمک کرد تا عملکردهای خود را یکپارچه کنند و بهبود خدمات مشتری و کاهش هزینه‌ها را امکان‌پذیر سازند. توجه به جنبه‌های اطلاعاتی در استراتژی‌های لجستیکی مهم شد و نرم‌افزارهای یکپارچه برای مدیریت منابع در سازمان‌های بزرگ توسعه یافتند. در دهه ۲۰۰۰. سازمان‌ها با چالش‌های جدیدی روبرو شدند که منجر به تعریف مجدد اهداف تجاری و اهمیت لجستیک و زنجیره تأمین به عنوان عوامل کلیدی موفقیت گردید. لجستیک به عنوان یک عامل ارزش افزوده شناسایی شد و نقش آن در بهبود کسب و کار به رسمیت شناخته شد.
لجستیک امروز
در دهه ۲۰۱۰ و پس از آن، تغییرات عمده‌ای در نظام‌های خرید و مدیریت زنجیره تأمین به‌دلیل افزایش رقابت در بازارهای جهانی و انتظارات مشتریان در زمینه هزینه. کیفیت و زمان تحویل به وجود آمد. این تغییرات ناشی از جهانی شدن، پیشرفت فناوری، و گرایش به برون‌سپاری هستند. همچنین، تأکید بر کیفیت و رضایت مشتری، تحکیم روابط با تأمین‌کنندگان، و مدیریت یکپارچه فرآیندها از دیگر عوامل مؤثر در این حوزه به‌شمار می‌آید. موضوعاتی چون مسائل زیست‌محیطی و توسعه زنجیره‌های تأمین سریع نیز در مدیریت لجستیک و توزیع اهمیت دارند.
لجستیک خرد و لجستیک کلان
بخش لجستیک به عنوان یک فعالیت کلیدی در اقتصاد ملی اهمیت زیادی دارد و به دو دسته کلی لجستیک کلان و لجستیک خرد تقسیم می‌شود.
لجستیک کلان شامل فعالیت‌های فرابنگاهی مانند حمل و نقل، انبارداری و امور گمرکی است که تأثیر مستقیمی بر تسهیل تجارت و رشد اقتصادی دارد. در مقابل، لجستیک خرد بیشتر به فعالیت‌های درون و بین بنگاهی مربوط می‌شود و بر جریان کالا تأثیر می‌گذارد.
ارتباط تنگاتنگ این دو نوع لجستیک نشان می‌دهد که هر کدام بر دیگری تأثیر می‌گذارد. و بهبود آن‌ها به افزایش کارایی اقتصادی کمک می‌کند. برای سنجش اهمیت لجستیک، شاخص‌های مختلفی از جمله سهم لجستیک از تولید ناخالص داخلی و اشتغال معرفی شده‌اند.
هزینه لجستیک
محاسبات نشان می‌دهند که هزینه لجستیک به عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی (GDP) در کشورهای توسعه‌یافته بین ۸ تا ۹.۵ درصد و در کشورهای در حال توسعه بین ۱۱ تا ۱۸ درصد متغیر است. کشورهایی که سهم هزینه لجستیک کمتری دارند. معمولاً زودتر اهمیت لجستیک را تشخیص داده و سیستم‌های کارآمدتری ایجاد کرده‌اند. انتظار می‌رود که هزینه‌های لجستیک در کشورهای در حال توسعه به تدریج کاهش یابد. اطلاعات تاریخی نشان می‌دهد که هزینه‌های لجستیک در بریتانیا در ۳۰ سال پیش به ۱۸ تا ۲۰ درصد می‌رسید.
منبع: اهمیت و تحولات بخش لجستیک در اقتصاد ایران ۱۳۹۵ – ۱۳۶۵ ، مرکز پژوهش‌های اتاق ایران
مشاوره بازرگانی و لجستیک با بهراب
بدون شک در مراحل پیچیده لجستیک تجاری، داشتن یک راهنمای متخصص بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. گروه بازاریابی بهراب، با اتکا به دانش و تجربه کارشناسان خود در حوزه لجستیک، نه تنها به عنوان مشاور. بلکه به عنوان همکار استراتژیک در کنار شما خواهد بود تا با راهنمایی‌های دقیق و کارآمد، مسیر پر فراز و نشیب تجارت را برایتان هموار سازد. اجازه دهید تا با تکیه بر تخصص ما، با اطمینان بیشتری گام در عرصه تجارت بگذارید و شاهد بهینه‌سازی فرآیندهای لجستیکی و در نهایت، رسیدن به موفقیت‌های چشمگیر باشید.
